سندروم متابولیک چیست؟ از علائم تا روش‌های درمان

سندروم متابولیک چیست؟

سندروم متابولیک (Metabolic Syndrome) که تحت عنوان سندرم X یا سندرم مقاومت به‌ انسولین هم نام‌گذاری شده، به‌عنوان گروهی از شرایط شناخته می‌شود که در کنار یک‌دیگر می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی، دیابت نوع ۲ و سکته را افزایش دهند و مشکلات بسیار زیادی را در سلامتی کلی بدن به‌وجود آورند، مثل تجمع پلاک در دیواره شریان‌ها و آسیب به اندام‌های مختلف بدن.

علائم سندروم متابولیک چیست؟

علائم مشخصی برای این سندروم وجود ندارد اما پزشکان با توجه به معیارهای خاصی که قابل اندازه‌گیری است، نتیجه می‌گیرند که شما با سندروم متابولیک دست‌وپنجه نرم می‌کنید یا نه. در ادامه به برخی از مهم‌ترین علائم و ویژگی‌های این بیماری اشاره می‌کنیم:

• چاقی شکم

دور کمر و چاقی شکم یکی از مهم‌ترین علائم سندروم متابولیک به‌شمار می‌آید. اگر دور کمر در مردان بالاتر از ۴۰ اینچ و در زنان بالاتر از ۳۵ اینچ باشد، خطر ابتلا به سندروم افزایش پیدا می‌کند.

• فشار خون بالا

سطح قند خون اگر فشار خون طبیعی شما بالاتر از ۱۳۰/۸۰ میلی‌متر جیوه باشد، ممکن است این سندروم را داشته باشید. فشار خون طبیعی در افراد کم‌تر از ۱۲۰ میلی‌متر جیوه برای فشار سیستولیک و کم‌تر از ۸۰ میلی‌متر جیوه برای فشار دیاستولیک است. فشار خون بالا ارتباط مستقیمی با چاقی دارد و اغلب در افرادی که به انسولین مقاومت دارند، دیده می‌شود.

						
بیشتر بخوانید: 
چسبندگی رحم چیست؟ از علائم تا راه درمان
								

• اختلال در قند خون ناشتا

زمانی که قند خون شما از سطحی بیش‌تر باشد، اختلال در قند خون ناشتای شما اتفاق می‌افتد. سطحی برابر یا بیش‌تر از ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی لیتر به‌عنوان یکی از علائم سندروم متابولیک شناخته می‌شود.

• سطح تری‌گلیسیرید بالا

برای بررسی تری گلیسیرید ناشتا، یک آزمایش پانل لیپید به‌شکل ناشتا انجام می‌شود. اگر سطح تری‌گلیسیرید بیش‌تر از ۱۵۰ میلی‌گرم در دسی لیتر خون باشد، به‌عنوان یک عامل خطر شناخته می‌شود.

• کلسترول HDL (خوب) پایین

آزمایش پانل لیپیدی همچنین می‌تواند سطح کلسترول HDL یا کلسترول خوب را در بدن نشان دهد. اگر سطح این کلسترول در مردان ۴۰ میلی‌گرم در دسی لیتر و در زنان، ۵۰ میلی‌گرم در دسی لیتر یا کم‌تر باشد، خطر ابتلا به سندروم متابولیک افزایش پیدا می‌کند.

						
بیشتر بخوانید: 
رژیم غذایی دیابتی‌‌ها؛ افراد دیابتی چه غذاهایی را می‌توانند بخورند؟
								

چه دلایلی باعث ایجاد سندروم متابولیک می‌شود؟

همان‌طور که پیش‌تر هم به این موضوع اشاره کردیم، دانشمندان هنوز نمی‌دانند که چه چیزی دقیقاً باعث ایجاد سندروم متابولیک می‌شوند چرا که این سندروم در واقع مجموعه‌ای از عوامل خطر است، نه یک بیماری. به همین خاطر، دلایل بسیار زیادی برای بروز آن وجود دارد. در ادامه به برخی از دلایل که به‌شکل تجربی و بالینی اثبات شده‌اند، اشاره می‌کنیم:

مقاومت به انسولین

انسولین هورمونی است که به بدن شما کمک می‌کند گلوکز یا قند ساده‌ای که از غذا به دست می‌آید، به انرژی تبدیل شود. در بدن اشخاصی که مقاومت به این هورمون را دارند، انسولین به‌خوبی کار نمی‌کند و به همین خاطر بدن این هورمون را به میزان بیش‌تری تولید می‌کند تا با افزایش سطح گلوکز مقابله کند.

در نهایت، این چالش می‌تواند باعث بروز دیابت شود. مقاومت به انسولین ارتباط نزدیکی به داشتن وزن اضافی در شکم دارد.

چاقی

کارشناسان بر این باورند که این سندروم به‌دلیل افزایش نرخ چاقی در حال شایع‌تر شدن است. جدا از این موضوع، چربی‌های اضافی در شکم برخلاف سایر نقاط بدن، خطر ابتلا به ناین سندروم را به‌میزان بیش‌تری افزایش می‌دهند.

سبک زندگی ناسالم

داشتن یک رژیم غذایی که سرشار از غذاهای فرآوری‌شده ناسالم و بدون فعالیت بدنی باشد، بدون شک می‌تواند در نهایت شرایطی را برای به‌وجود آمدن سندروم متابولیک و ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی فراهم کند.

عدم تعادلات هورمونی

برخی بر این باورند که هورمون‌های بدن هم می‌توانند روی بروز سندروم متابولیک نقش داشته باشند. به‌عنوان مثال، سندروم تخمدان پلی‌کیستیک، وضعیتی است که روی باروری تأثیر می‌گذارد و تعادل هورمونی را در بدن به‌هم می‌زند. این سندروم به‌نوبه خودش روی سندروم متابولیک هم تأثیر می‌گذارد و می‌تواند شرایط سلامتی بدن را دست‌خوش تغییرات بسیار زیادی کند.

چه افرادی بیش‌تر در معرض سندروم متابولیک قرار می‌گیرند؟

برخی افراد به‌واسطه داشتن شرایط خاصی، بیش‌تر از دیگران در معرض سندروم متابولیک قرار می‌گیرند. در ادامه به این شرایط و عوامل خطر اشاره می‌کنیم:

• سن: هرچه سن شما بالاتر باشد، احتمال ابتلا به این سندرم متابولیک بیش‌تر است.
• قومیت: ژنتیک و قومیت نقش مهمی در بروز سندروم متابولیک ایفا می‌کنند. به‌عنوان مثال، آمریکایی‌آفریقایی‌تبارها بیش‌تر از سایر قومیت‌های ساکن در آمریکا به سندروم متابولیک مبتلا می‌شوند.
• شاخص توده بدنی: شاخص توده بدنی معیاری برای اندازه‌گیری چربی بدن در مقایسه با قد و وزن است. در اشخاصی که شاخص توده بدنی‌شان بالاتر از ۲۵ است، احتمال بروز سندروم متابولیک افزایش پیدا می‌کند.
• سابقه خانوادگی به دیابت: زنانی که در دوران بارداری دیابت داشته‌اند یا افرادی که یکی از اعضای خانواده آن‌ها مبتلا به دیابت نوع ۲ هستند، بیش‌تر در معرض خطر ابتلا به سندروم متابولیک قرار می‌گیرند.
• سیگار کشیدن
• داشتن استرس زیاد
• رژیم غذایی پرچرب
• سبک زندگی کم‌تحرک

بهترین راه‌های درمان سندروم متابولیک چیست؟

روش‌های مختلفی برای درمان سندروم متابولیک وجود دارد. عموماً پزشکان روش‌های درمانی برای این شرایط را در دو دسته‌بندی تغییر در سبک زندگی و روش‌های دارویی طبقه‌بندی می‌کنند تا با رعایت هر دو مورد به‌شکل هم‌زمان و در بازه مشخصی، بتوانید علائم این سندروم را کنترل کنید و خطرات مربوط به این شرایط را از بین ببرید. در ادامه به بهترین راه‌های درمان این سندروم اشاره می‌کنیم:

1. فعالیت بدنی منظم

سایت Mayo Clinic عنوان کرده که متخصصان سلامت عنوان کرده‌اند که فعالیت بدنی به‌مدت ۳۰ دقیقه در روز می‌تواند یکی از بهترین راه‌ها برای درمان سندروم متابولیک باشد. پیشنهاد می‌کنیم در ابتدا به سراغ گزینه‌های ساده‌تر مثل پیاده‌روی بروید تا فشار زیادی به‌شما وارد نشود و بتوانید به‌شکل مستمر آن را ادامه دهید.

2. کاهش وزن

کاهش ۷ درصد از وزن بدن می‌تواند مقاومت به انسولین و فشار خون را کاهش دهد و خطر ابتلا به دیابت را کم‌تر کند. در واقع، کاهش وزن به هر مقداری برای بدن مفید است. مهم این است که بعد از لاغری، وزن به‌دست آمده را حفظ کنید.

3. داشتن رژیم غذایی سالم

رژیم‌های غذایی سالم، به‌خصوص آن‌هایی که روی فشار خون بالا تأثیر می‌گذارند (مانند رژیم غذایی DASH) و رژیم مدیترانه‌ای، می‌توانند در بهبود سندروم متابولیک نقش داشته باشند. این رژیم‌ها عموماً روی خوردن سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل، فیبر بالا و پروتئین‌های بدون چربی تمرکز دارند و مصرف نوشیدنی‌های شیرین و حاوی قند و شکر را ممنوع می‌کند.

4. ترک سیگار

ترک سیگار جدا از بهبود سلامت کلی بدن، می‌تواند به اشکال مختلفی به بهبود سندروم متابولیک کمک کند. روش‌های بسیار زیادی برای ترک سیگار وجود دارد اما اگر به‌شکل طولانی‌مدت به آن اعتیاد دارید، پیشنهاد می‌کنیم به‌سراغ راه‌های پزشکی و علمی‌ای بروید تا جدا از عدم آسیب به بدن‌تان، بتوانید به‌شکل همیشگی آن را ترک کنید.

5. کاهش و مدیریت استرس

فعالیت‌های بدنی، مدیتیشن، یوگا و برنامه‌هایی از این دست می‌توانند به مدیریت استرس و بهبود سلامت عاطفی و جسمانی کمک کنند که همین به نوبه خود روی بهبود سندروم متابولیک نقش دارد.

6. روش‌های دارویی

اگر تغییرات در سبک زندگی برای کاهش علائم سندروم متابولیک کافی نباشد، ممکن است داروهایی برای کمک و کنترل این شرایط نیاز داشته باشید. پزشکان در این وضعیت معمولاً به‌سراغ داروهای زیر می‌روند:

• داروهای فشار خون بالا
• داروهای کنترل کلسترول
• داروهای مرتبط با دیابت
• آسپرین با دوز پایین

						
بیشتر بخوانید: 
با انواع بیماری خود ایمنی و نشانه‌های آن آشنا شوید
								

نکات مهم در رابطه با سندروم متابولیک

سندروم متابولیک به‌عنوان گروهی از عوامل شناخته می‌شود که شرایطی را به‌وجود می‌آورد تا در نهایت هر شخص به بیماری‌های مختلفی مبتلا شود. با این حال، کنترل و جلوگیری از دست‌وپنجه نرم کردن با این شرایط بسیار ساده است. عموماً تغییرات در سبک زندگی و رعایت این سه گزینه می‌تواند سندروم متابولیک را به‌میزان بسیار زیادی بهبود ببخشد:

• رژیم غذایی سالم
• نوشیدن آب به میزان زیاد در طول روز
• فعالیت بدنی منظم و مستمر

ارتباط رژیم غذایی و سندروم متابولیک چیست؟

یکی از مهم‌ترین عوامل بروز سندروم متابولیک، چاقی و دیابت است که هر دو عامل به‌سبب نداشتن یک رژیم غذایی و سبک زندگی سالم به‌وجود می‌آید. داشتن یک رژیم غذایی سالم که شامل سبزیجات، میوه‌ها و غلات کامل و اسیدهای چرب امگا ۳ باشد، می‌تواند کالری دریافتی روزانه بدن را کاهش دهد، مقاومت به انسولین را کم‌تر کند و سطح قند خون را کاهش دهد.

چه عواملی ریسک مبتلا شدن به سندروم متابولیک را افزایش می‌دهند؟

مهم‌ترین عامل مبتلا شدن به سندروم متابولیک، چاقی است. با این حال، عوامل ریسک بیش‌تری هم در بروز این سندروم نقش دارند، مثل:

• چاقی مرکزی یا چربی اضافی در قسمت‌های میانی و فوقانی بدن
• مقاومت به انسولین که تجزیه قند و تبدیل آن به انرژی را در بدن دشوار می‌کند.
• سن
• سابقه خانوادگی سندروم متابولیک
• عدم فعالیت بدنی
• داشتن آپنه انسدادی خواب، بیماری‌های مزمن کلیوی یا بیماری کبد چرب
• داشتن سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

سخن پایانی

عوامل زیادی دست به دست هم می‌دهند تا شرایط در بدن به‌وجود بیاید که خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی دیابت نوع ۲ و حتی سکته‌های قلبی و مغزی افزایش پیدا کند. بهترین روش‌ها برای جلوگیری از بروز این شرایط و پیش‌گیری از سندروم متابولیک، کاهش وزن، ورزش منظم، رژیم غذایی سالم و مصرف داروهای مشخصی است که توسط پزشک برای شما تجویز می‌شود.

پیشنهاد می‌کنیم در صورت بروز علائم ذکر شده در این مقاله، به پزشک مراجعه کنید تا بتوانید شرایط بدنی‌تان را به شکل کامل مورد بررسی قرار دهید و در صورت تشخیص سندرم متابولیک، تغییر در سبک زندگی‌‌تان را در سریع‌ترین زمان ممکن شروع کنید.

هشدار! این مطلب صرفا جنبه آموزشی دارد و لیمومی هیچگونه مسئولیتی در قبال آن نمی‌پذیرد. برای استفاده و اجرای آن، لازم است با پزشک یا متخصص مربوطه مشورت کنید.

منبع:

Medline Plus

Healthline

 WebMD

NIH

Mayo Clinic