درمان نفخ شکم [چطور باد شکم را در خانه درمان کنیم؟]

نفخ معده و شکم چیست؟

نفخ شکم یا باد معده به وضعیتی گفته می‌شود که شکم به‌طور غیرطبیعی به علت وجود هوا یا گاز متورم می‌شود. این شرایط ممکن است همراه با احساس فشار در ناحیه شکمی و گاهی اوقات با علائمی همچون درد شکم، سوءهاضمه، سیکل‌های تغییر یافته روده و احساس سنگینی همراه باشد.

دلایل زیادی در پس تجمع گاز در دستگاه گوارش، تورم روده‌ها و تغییر در عملکرد عضلات گوارشی وجود دارد؛ اما همه این‌ها در نهایت منجر به نفخ شکم خواهند شد.

دلایل ایجاد نفخ شکم و معده

دستگاه گوارش سالم نیز دارای باد معده یا نفخ شکمی خواهد بود؛ اما این وضعت کم، کوتاه و بدون درد و عارضه است. در شرایطی که این وضعیت ادامه‌دار، طولانی و همراه با درد باشد باید علت و دلایل ایجاد نفخ شکم و معده را بررسی و شناسایی کرد. موارد زیر از دلایل اثبات‌شده ایجاد باد شکم هستند:

مصرف غذاهای که هضم‌شان معده را دچار چالش می‌کند

لبنیات، غذاهای چرب و سنگین، غذاهای حاوی فیبر بالا و مواد غذایی گازدار مانند نوشیدنی‌های گازدار و نان سفید می‌توانند باعث نفخ معده و شکم شوند.

بلعیدن هوا

انسان‌ها به هنگام صحبت کردن، غذا خوردن، استنشاق سیگار، نوشیدن آب و مایعات، مسواک زدن یا خوابیدن به علت تنفس از طریق دهان مقدار زیادی هوا را وارد معده می‌کنند که خود نقش مهمی در ایجاد باد شکم دارد.

استرس

استرس عملکرد عضلات گوارشی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث نفخ معده و شکم می‌شود.

اختلالات گوارشی

برخی مشکلات گوارشی مانند عفونت معده و روده، سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، آب‌سوزی و آنتریت عاملی برای ایجاد باد معده و نفخ شکم هستند.

سرعت بالا در خوردن و آشامیدن: اگر بعد از غذا خوردن دچار نفخ شکم می‌شوید باید به نحوه و سرعت غذا خوردن خود توجه کنید. سریع غذا خوردن، معده را دچار مشکل می‌کند و چون برای هضم غذای دریافتی دچار مشکل می‌شود گاز و مواد غذایی در معده تجمع پیدا خواهد کرد.

تغییرات هورمونی و قاعدگی

تغییر در سطح هورمون‌های بدن عوارضی را به همراه دارد که یکی از آن‌ها نفخ شکم است. عموماً خانم‌ها در دوران قاعدگی باد معده را تجربه می‌کنند.

عوامل دیگر: عوامل دیگری نیز موجب نفخ معده خواهند شد. مانند: نحوه نادرست غذا خوردن، مصرف برخی داروها، وجود حساسیت و آلرژی به برخی مواد غذایی و عفونت‌های باکتریایی دستگاه گوارش که خود را با بروز باد شکم نمایان می‌کنند.

روش‌های درمان فوری نفخ در خانه

طبق مطالعات انجام شده حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد افراد سالم نیز نفخ شکم را تجربه می‌کنند که زودگذر و بدون درد است؛ اما ۷۵ درصد از افراد باد شکم همراه با دردهای ضعیف تا شدید را گزارش می‌دهند که نیازمند درمان است. اگر دچار نفخ شکم هستید می‌توانید با کمک راهکارهای زیر نفخ معده خود را درمان کنید:

• تنظیم رژیم غذایی

مصرف موادغذایی سبک هضم را افزایش دهید. به عبارت ساده‌تر به‌جای مصرف غذاهای چرب و سنگین از میوه، سبزیجات تازه، غلات کامل و ماهی استفاده کنید.

• انجام تمرینات آرامش‌بخش قبل مصرف از غذا

اگر سطح استرس و تنش در شما و محیط اطرافتان زیاد است، قبل از خوردن وعده‌های غذایی، استراحت کنید و چند نفس عمیق بکشید تا بدن به آرامش برسد. این تمرین به شما کمک می‌کند تا کاهش استرس داشته باشید و عملکرد دستگاه گوارشتان بهبود پیدا کند.

• تلاش برای بلعیدن هوای کمتر

اگر به دنبال یک روش ساده برای درمان باد شکم هستید؛ آهسته و کامل غذای‌تان را بجوید. بدون عجله و آرام غذا بخورید و محتویات درون دهانتان را کاملاً بجوید تا غذا بدون بلعیدن هوا به‌راحتی هضم شود.

نوشیدن آب زیاد

نوشیدن به‌اندازه آب هضم و جذب غذا را آسان کرده و از تجمع گاز در معده و روده پیشگیری می‌کند.

• ورزش کنید

یکی از روش‌های ساده درمان باد معده انجام تمرینات ورزشی منظم و مناسب شما است. این کار عضلات دستگاه گوارش را تقویت کرده و از بروز نفخ معده و شکم می‌کاهد. استفاده از روش‌های آرامش‌بخش مثل ماساژ: ماساژ ملایم شکم، حرکات نرم و گردان شکم باعث آزاد شدن گازهای محبوس معده می‌شود و نفخ را برطرف می‌کند.

• مصرف پروبیوتیک

مواد غذایی پروبیوتیک دار حاوی باکتری‌های مفیدی هستند که منجر به حفظ تعادل میکروبیوم گوارش می‌شوند. اگر به دنبال شناسایی نوشیدنی یا غذا برای درمان نفخ معده هستید از غذاهای این‌چنینی مانند: ماست پروبیوتیک استفاده کنید.

• خوردن غذاهای کوچک و مکرر

به‌جای خوردن ۳ وعده غذایی بزرگ، سعی کنید چندین وعده غذایی کوچک و کم‌حجم داشته باشید تا به عملکرد بهتر دستگاه گوارشتان کمک کرده و نفخ را کاهش دهد.

• مصرف زنجبیل

عموماً زنجبیل را به‌عنوان یک ضد تهوع و آرامش‌بخش گوارشی می‌شناسند. خوب است که بدانید مصرف چای زنجبیل می‌تواند به درمان سریع نفخ معده کمک کند.

درمان دارویی نفخ شکم و معده

زمانی که راهکارهای خانگی، اصلاح سبک زندگی و داشتن رژیم غذایی مناسب در درمان نفخ معده چاره‌ساز نباشد، پزشک طبق صلاحدید خود دارودرمانی را شروع می‌کند.

درمان نفخ شکم: بسته به‌شدت عارضه، سابقه بیماری و چند فاکتور دیگر پزشک داروهای ضعیف تا قوی را برای درمان نفخ شکم تجویز می‌کند که در دسته داروهای OTC، مکمل‌ها و داروهای تجویزی قرار می‌گیرند.

داروهای OTC

• سایمیتکون: این دارو با جمع‌آوری حباب‌های گاز محبوس‌شده در روده و معده آن‌ها را به حباب‌های بزرگ‌تر تبدیل می‌کند تا راحت‌تر از روده‌ها عبور کنند. سایمیتکون ازجمله داروهای ضعیف درمان نفخ شکم است که مصرف آن برای خانم‌های باردار و شیرده ممنوع نیست.
• آلفا گالاکتوزیداز: یکی دیگر از داروهای OTC است که با تجزیه کربوهیدرات‌های پیچیده و محدود کردن تخمیر آن‌ها از بروز نفخ معده جلوگیری می‌کند.

داروهای تجویزی: در موارد بسیار کمی پزشکان داروهای تجویزی را برای درمان نفخ معده توصیه می‌کنند؛ اما اگر نظر پزشک برای درمان این عارضه داروهای تجویزی باشد، موارد زیر انتخاب او خواهد بود.

داروهایی که برای مدیریت IBS مصرف می‌شوند، مانند:

• ملین‌های رفع یبوست
• داروهای ضد اسپاسم برای تسکین درد و گرفتگی شکم
• داروهای ضد تحرک برای کمک به توقف اسهال

داروها مدیریت GERD مانند:

• مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs) برای کاهش تولید اسید معده
• آنتی اسیدها برای تسکین سوزش سر دل
• مسدود کننده‌های H۲ برای کاهش تولید اسید معده

مکمل‌ها:

مکمل‌های لاکتاز نمونه‌ای از داروهای درمانی نفخ معده و باد شکم هستند که فرایند هضم دی ساکارید و لاکتوز موجود در مواد غذایی را آسان می‌کند. عموماً افرادی که ‌عدم تحمل لاکتوز دارند با نظر پزشک از این مکمل استفاده می‌کنند تا گاز سیستم گوارش را کاهش دهند.

روش‌های پیشگیری از نفخ

• اصلاح رژیم غذایی

مصرف مواد غذایی سبک، کم‌چرب و پر فیبر عملکرد گوارش را بهبود بخشد.

• مصرف آرامش‌بخش‌های گوارشی

خوردن زنجبیل، نعنا، رازیانه و آویشن به‌صورت چای، پودر یا تازه می‌تواند در درمان نفخ معده مؤثر باشد.

• نوشیدن آب گرم

نوشیدن یک لیوان آب گرم می‌تواند به تسکین نفخ کمک و از بروز اسپاسم و گرفتگی در عضلات گوارشی جلوگیری کند.

• تغییر سبک زندگی

تمرینات ورزشی منظم مانند: پیاده‌روی، شنا، یوگا و تمرینات تنفسی از بروز نفخ شکم جلوگیری می‌کند.

• مصرف مکمل آنزیم هضمی

برخی از مکمل‌ها باعث داشتن هضم و جذب آسان مواد غذایی می‌شوند؛ بنابراین مانع از نفخ معده خواهند شد. هرچند که توصیه می‌شود قبل از استفاده از هرگونه مکمل، بهتر است که با پزشک متخصص مشورت کنید.

• مدیریت استرس

کاهش استرس باعث بهبود عملکرد گوارش شده و نفخ معده را درمان می‌کند.

• اجتناب از مصرف مواد غذایی نفخ زا

قارچ‌ها، حبوبات، آلبالو، سیب‌زمینی، برنج و نان سفید باعث ایجاد نفخ می‌شود. کاهش دادن این مواد غذایی در درمان نفخ معده مؤثر است.

• محدودیت مصرف مواد غذایی کافئین دار

برخی از خوراکی‌ها همانند قهوه، چای سیاه و الکل موجب نفخ معده می‌شوند. با محدود کردن این موادغذایی یک روش ساده درمان نفخ معده را در پیش گرفته‌اید.

• ممنوعیت استعمال دخانیات

اگر سیگار یا قلیان می‌کشید، مصرف آن را حتی‌الامکان محدود کنید تا به درمان نفخ شکم خود کمک کنید.

رفع نفخ معده در نوزاد و کودکان

عمدتاً دلایل نفخ شکم در نوزادان تازه متولد شده با کودکان بالای ۲ سال متفاوت خواهد بود. هضم لاکتوز و سایر مواد مغذی موجود در شیر مادر یا شیر‌خشک باعث ایجاد گاز روده در نوزادان می‌شود.

از سوی دیگر مکیدن هوای بیش‌ازحد داخل شیشه شیر یا قرارگیری نادرست نوک پستان در دهان نوزاد هم از دلایل ایجاد نفخ در آن‌ها است. بااین‌حال دانستن چند نکته و رعایت آن‌ها می‌تواند نفخ را در نوزادان به حداقل برساند.

1. اگر فرزند شما از شیر مادر تغذیه می‌کند، بهتر است که نعنا، رازیانه، بادرنجبویه، زیره و آویشن را به غذای خود اضافه کنید تا هضم غذا برای کودک راحت‌تر باشد.
2. به فهرست مواد غذایی مجاز هر سن که در کارت واکسن یا کارت بهداشت کودکان درج شده، دقت داشته باشید.
3. اگر نوزادتان به مواد غذایی خاصی حساسیت دارد، مصرف آن را محدود کنید.
4. مصرف غذاهای دیرهضم و نفخ ساز همچون: کلم بروکلی، کلم، لوبیا یا میوه‌ها پر فیبر را کم کنید.
5. ماساژ شکم نوزاد را فراموش نکنید. کودک را به سمت شکم روی ساعد دست خود قرار دهید. اجازه دهید دراز بکشد و سرش نزدیک به بازوی شما باشد. با نوازش کردن پشت او گاز درون معده و روده‌هایش به آسانی تخلیه می‌شود.

درمان نفخ معده در طب سنتی

از دیدگاه طب سنتی نفخ شکم به علت سردی مزاج ایجاد می‌شود که برای درمان آن مصرف بری مواد غذایی و نوشیدنی‌ها را توصیه می‌کنند:

سیر: مصرف سیر از رشد باکتری‌های مضر کولون جلوگیری می‌کند، به همین دلیل در درمان نفخ معده موفق عمل می‌کند.

شاه‌بلوط: شاه‌بلوط مقدار زیادی ساپونین دارد که خاصیت آنتی باکتریال و سم‌زدایی دارد. در نتیجه مصرف شاه‌بلوط می‌تواند نفخ شکم و معده را برطرف کند.

سیاه‌دانه: طبع گرم و خشک سیاه‌دانه به کمک شما می‌آید تا نفخ دستگاه گوارشتان را از بین ببرید.

زردچوبه: کورکومین ماده‌ای است که در درمان باد شکم مؤثر خواهد بود. این ماده به‌وفور در زردچوبه یافت می‌شود.

گلپر: مطالعات نشان می‌دهد که گلپر برای درمان سریع نفخ شکم مفید است.

علاوه بر این‌ها مصرف آویشن، زنجبیل و نعنا در طب سنتی هم برای درمان نفخ معده توصیه می‌شود.

معرفی انواع دمنوش و چای برای رفع باد معده

نوشیدن چای آویشن، زنجبیل، رازیانه، بابونه، نعنا و موارد مشابه دیگر در کنار مصرف تخمه پوست‌کنده آفتابگردان ازجمله غذاهای مفید برای درمان سریع نفخ شکم در خانه هستند.

• آویشن: پودر و چای آویشن برای رفع نفخ شکم مناسب است. زیرا موجب پاکسازی روده و معده از مواد سمی و گاز خواهد شد.
• زنجبیل: زنجبیل در درمان التهاب، ورم و رفع گاز معده و روده نقش به سزایی دارد؛ بنابراین مصرف این ماده غذایی به‌صورت چاشنی یا چای برای درمان سریع نفخ شکم مفید خواهد بود.
• رازیانه: این گیاه خاصیت ضد اسپاسم، ضد التهابی و ضد درد دارد. به همین دلیل مصرف آن مانع از بروز نفخ می‌شود.
• بابونه: مدت‌های زیادی است که محققان بر این باور هستند که دمنوش بابونه در درمان مشکلات گوارشی به‌ویژه نفخ مفید خواهد بود.
• نعنا: نعنا یک محرک دستگاه گوارش است. یعنی پس از مصرف این ماده غذایی دستگاه گوارش به‌سرعت تخلیه می‌شود. نعنا با کاهش تورم و تخلیه معده به درمان سریع نفخ شکم کمک می‌کند.
• بادرنجبویه: این گیاه نیز خاصیت مشابه به نعنا دارد. ازاین‌رو درمان نفخ با دمنوش بادرنجبویه ممکن است. نوزادان و کودکان نیز برای درمان نفخ معده هم می‌توانند از این گیاه استفاده کنند.

چه زمانی برای نفخ معده به پزشک مراجعه کنیم؟

درصورتی‌که مشکل نفخ معده‌تان با روش‌های خانگی درمان نشد یا پس از انجام توصیه‌های لازم علائمی مانند: درد شدید، تغییر در عملکرد روده، خونریزی، کاهش وزن یا بروز مشکل در دفع را داشتید، توصیه می‌شود که حتماً به پزشک مراجعه کنید.

متخصصان با معاینه و تجویز ازمایشاتی همچون: آزمایش خون، اولتراسونوگرافی و کولونوسکوپی علت نفخ شکم و معده را شناسایی و درمان می‌کنند.

برای نفخ شکم بعد عمل آپاندیس چه کار کنیم؟

نفخ شکم یک عارضه نسبتاً شایع در برخی بیماری‌ها به‌خصوص آپاندیس است. هرچند که نفخ پس از جراحی بعد از ۱۲ هفته به‌طور کامل از بین می‌رود؛ اما راهکارهای متعددی برای درمان نفخ شکم بعد از عمل آپاندیس وجود دارد، مانند:

• میزان مایعات مصرفی خود را افزایش دهید تا سموم و مواد اضافی از بدن راحت‌تر خارج شود.
• از غذاهای دارای فیبر برای کمک به حرکات روده در رژیم غذایی خود استفاده کنید.
• ملین‌ها می‌توانند برای رفع یبوست و نفخ شکم مؤثر باشد.

چه کارهایی انجام ندهیم که باد شکم نگیریم؟

برای داشتن نتیجه بهتر توصیه می‌کنیم که از انجام برخی فعالیت‌ها و مصرف برخی مواد غذایی پرهیز کنید. مانند:

1. آدامس نجوید.
2. سیگار نکشید.
3. از خوردن و مکیدن غذاهای سفت پرهیز کنید.
4. غذاهایی که هضم‌شان دشوار است را محدود کنید.
5. مصرف الکل و نوشیدنی‌های کافئین دار را قطع کنید.

کلام آخر

نفخ ناشی از محبوس شدن گاز و هوا در داخل دستگاه گوارش است که در مواردی با درد و فشار همراه است؛ اما درمان آن کار چندان سخت و پیچیده‌ای نیست. انجام برخی توصیه‌ها و در پیش گرفتن برخی راهکارها مانند داشتن انواع رژیم غذایی مناسب، آهسته غذا خوردن، پرهیز از غذاهای کافئین دار، اسیدی و سنگین در کنار انجام تمرینات ورزشی متناسب می‌تواند درمانی برای نفخ شکم باشند.

با مطالعه نکات موجود در این مقاله از مجله سلامتی لیمومی این فرصت برایتان فراهم شده تا به‌راحتی به منشأ نفختان پی ببرید و با انجام توصیه و راهکارهای مناسب این اختلال را درمان کنید. البته توصیه می‌شود در صورت ادامه‌دار شدن نفخ شکم حتماً با یک متخصص مشورت کنید.

هشدار! این مطلب صرفا جنبه آموزشی دارد و لیمومی هیچگونه مسئولیتی در قبال آن نمی‌پذیرد. برای استفاده و اجرای آن، لازم است با پزشک یا متخصص مربوطه مشورت کنید.

منابع:

The NHS website

Pediakid 

Trusted Health Advice

Medical and health information