مزاج شناسی و داستان‌های خلق و خوی هر فرد

مزاج چیست؟

در روان‌شناسی، مزاج (Temperament) یا همان خلق‌وخوی به تفاوت‌های فردی‌ای اشاره دارد که مبتنی بر ژنتیک اشخاص است و مستقل از یادگیری، سیستم ارزش‌ها و نگرش‌ها در نظر گرفته می‌شود.

 مزاج افراد، موضوعی است که در سنین پایین ایجاد می‌شود و قابل تغییر نیست؛ به نوعی، مزاج هر شخص ثابت است و به‌عنوان عاملی برای رفتار و واکنش‌ افراد در یک موقعیت در نظر گرفته می‌شود. این ویژگی‌های فطری در نهایت به شخصیت افراد تبدیل می‌شود. 

مزاج شناسی چیست؟

این علم به‌عنوان یکی از راهکارهای طب سنتی در ایران شناخته می‌شود که با استفاده از آن، پزشکان طب سنتی به درمان بیماری‌های مختلف می‌پردازند.
به عبارتی، اشخاص با استفاده از علم مزاج شناسی می‌توانند به درک مزاج هر شخص بپردازند و در نهایت در تشخیص و درمان بیماری، آن‌ها را یاری کنند.

انواع مزاج را بشناسید؟

روان‌شناسان انواع مزاج در افراد را به ۴ دسته کلی تقسیم‌بندی کرده‌اند که عبارت‌اند از: مزاج گرم، مزاج سرد، مزاج تر و مزاج خشک. در نهایت، با ترکیب این چهار دسته، مزاج‌های مرکبی تشکیل می‌شود که خلق‌وخوی اشخاص را مشخص می‌کند:

• مزاج سرد و تر (مزاج بلغمی)
• مزاج سرد و خشک (مزاج سوداوی)
• مزاج گرم و تر (مزاج دموی)
• مزاج گرم و خشک (مزاج صفراوی)

توجه به این نکته مهم است که برخی از افراد می‌توانند ترکیبی از چندین مزاج را با هم داشته باشند که می‌تواند سبک شخصیتی آن‌ها را مشخص کند. در ادامه به شکل جزئی‌تر به مزاج‌های ذکرشده اشاره می‌کنیم و به شرح ویژگی‌های هر کدام می‌پردازیم:

مزاج دموی

رایج‌ترین سبک مزاج در میان همه انسان‌ها که به میزان مساوی میان مردان و زنان یافت می‌شود، مزاج دموی است. اشخاصی با این مزاج عموماً مردم‌گرا، برون‌گرا، پرحرف و بسیار اجتماعی هستند و به تشویق اشخاص برای انجام کارهای تیمی علاقه دارند. سایر ویژگی‌های این گروه عبارتند از:

						
بیشتر بخوانید: 
رژیم لاغری برای مزاج دموی؛ دموی مزاج‌ها چگونه لاغر شوند؟
								

• از میان انواع مزاج، دموی‌ها متنوع‌ترین طیف رفتاری را دارند. عموماً این موضوع به‌خاطر گستردگی طیف احساسات‌شان است که می‌تواند باعث شود تا رفتارهای مختلفی از خودشان بروز دهند. 
• این افراد در حوزه‌های تجارت، سیاست، ورزش و سرگرمی تخصص ویژه‌ای دارند. 
• آن‌ها برون‌گرا، سرگرم‌کننده، بازیگوش، متقاعد‌کننده و بسیار خوش‌بین هستند و زندگی را بسیار راحت و ساده می‌گیرند. 
• دموی‌ها متحرک، قابل دسترسی، پذیرنده و قابل اعتماد‌ند و به‌واسطه‌ این‌که دوست دارند لبخند روی لب اطرافیان‌شان بگذارند، همواره شوخ‌طبع هستند.
• این افراد از تنهایی بیزارند و دوست دارند آدم‌های زیادی اطراف‌شان باشند. 
• موقع داستان گفتن، درباره آن چیزی که اتفاق افتاده اغراق می‌کنند و جزئیات مهم را کنار می‌گذارند تا بتوانند داستانی‌ هیجان‌انگیزتر برای روایت داشته باشند. 
• در مقایسه با مورد‌های دیگر انواع مزاج، دموی‌ها بسیار رقابتی هستند و دل‌شان می‌خواهد در هر نوع ورزشی، نامی برای خودشان دست‌وپا کنند. 
• آن‌ها معمولاً انسان‌های بی‌نظمی هستند و همه چیز را فراموش می‌کنند. 
• اگر شخصی در اطراف‌تان است که با کنترل افکار و احساسات‌اش مشکل دارد، احتمالاً با یک شخص دموی رابطه دارید. 
• این افراد دوست دارند لباسی که می‌پوشند، با مد روز مطابقت داشته باشند و سبکی را پیش بگیرند که بیش‌تر به‌روز باشد. 
• آن‌ها از طرد شدن یا عدم ایجاد یک تأثیر مطلوب روی محیط می‌ترسند و دل‌شان نمی‌خواهد که بقیه آن‌ها را به عنوانی فردی غیر موفق ببینند. 
• این دسته از افراد عموماً در پس‌انداز  کردن پول مشکل دارند و برای خودشان و اطرافیان‌شان ولخرجی م

مزاج بلغمی

در علم مزاج شناسی این نوع مزاج به‌عنوان نقطه تضاد مزاج دومی شناخته می‌شود. افرادی که خلق‌وخوی بلغمی دارند، عموماً درون‌گرا هستند، اما می‌توانند برای رسیدن به یک هدف مشترک در یک تیم فعالیت کنند.

بلغمی‌ها مجموعه‌ای از ویژگی‌های متمایز را به خود اختصاص می‌دهند و عموماً راحت، آرام و همچنین بی‌عاطفه‌اند. بهترین خصوصیت این اشخاص، طبیعت صبور و پایبندی‌شان به نگرش‌های معمول است که وفاداری و توانایی ارتباط خوبی با مردم را برای آن‌ها به همراه دارد. رعایت رژیم غذایی افراد بلغمی کمک می‌کند تا این گروه بتوانند ویژگی‌های مزاجی خود را تعدیل کنند. سایر ویژگ‎ی‌های افراد بلغمی عبارتند از:

• بلغمی‌ها به‌طور طبیعی خدمات‌گرا هستند و می‌توانند در هر محیطی، فعال باشند. آن‌ها روحیه همکاری بسیار بالایی دارند و می‌توانند از این طریق، روی محیط اطراف‌شان تأثیر بگذارند. 
• زیاد جاه‌طلب نیستند و به‌دلیل ماهیت‌شان، تمایل دارند در پایدارترین وضعیت ممکن، همه چیز را پیش ببرند؛ برعکس دیگر انواع مزاج که تا به این‌جا اشاره کردیم. 
• بلغمی‌ها درون‌گرا، آرام، راحت‌طلب، صبور و مواق‌اند. 
• اگر سوالی از آن‌ها بپرسید، باید اندکی منتظر بمانید چون این دسته از افراد در پاسخ دادن کند و عموماً غیر مستقیم هستند. 
• دیر با آدم‌های دیگر گرم می‌گیرند اما روندی سازگار را طی می‌کنند. 
• بلغمی‌ها دوست ندارند که روال زندگی‌شان دچار تغییر شود؛ در نتیجه اگر به‌دنبال تغییر، به هر شکلی، در آن‌ها هستید، مسیر اشتباهی را پیش گرفته‌اید. 
• برعکس دیگر انواع مزاج، بلغمی‌ها تمایل به زندگی‌ای، آرام، معمول و بدون اضطراب دارند. 
• ترجیح می‌دهند که همه چیز در زندگی‌شان خصوصی و ساده باشد؛ در واقع از آن دست اشخاصی هستند که مسائل خانه را در خانه حل می‌کنند. 
• این افراد به‌عنوان فرزندِ خلف خانواده شناخته می‌شوند و می‌توانیم آن‌ها را خانواده‌دوست بدانیم. 
• بلغمی‌ها به‌عنوان عضوی از یک تیم می‌توانند عملکرد بسیار خوبی داشته باشند و رفتار صمیمانه‌ای با اطرافیان‌شان دارند. 
• اگر به‌دنبال یک دوست وفادار و خوب می‌گردید، بلغمی‌ها دقیقاً همان شخصی هستند که باید به‌سراغش بروید.
• برای آن‌ها سخت است که روابط طولانی‌مدت را به‌سادگی کنار بگذارند و قطع کنند، اما اگر رابطه‌ای برای آن‌ها، به‌ندرت می‌توانند آن را دوباره بسازند. 

						
بیشتر بخوانید: 
از چیستی تا ویژگی‌ها؛ چه اطلاعاتی درباره مزاج بلغمی دارید؟
								

مزاج سوداوی

اگر در فرایند مزاج شناسی، شما در دسته‌بندی سوداوی قرار بگیرید، یعنی شخصی جزئی‌گرا و محتاط هستید که کمال‌گرا بودن‌شان در برخی موارد می‌تواند اذیت‌کننده باشد. این دسته از اشخاص عموماً پیرو قانون‌اند و معمولاً هنگام رفتن به محیطی ناآشنا، مراقب‌ هستند. به منظور تعدیل طبع، این گروه بهتر است از رژیم غذایی افراد سوداوی استفاده کنند.

• سوداوی‌ها عموماً نتیجه‌گرا هستند و می‌توانند در یک محیط متضاد، حرکتی فعال، مثبت و روبه‌جلو از خودشان نشان دهند و با وجود مخالفت‌ها، به نتیجه‌ای برسند که روی محیط اطراف‌شان تأثیر بگذارد. 
• این دسته از اشخاص برون‌گرا هستند، می‌توانند سریع فکر کنند، فعال‌اند و اراده قوی‌‌ای دارند. 
• اعتماد‌به‌نفس بالا، خودکفایی و میل به‌مستقل بودن باعث می‌شود تا این افراد در ارتباطات‌شان هم، بسیار مستقیم، دقیق و محکم باشند. 
• سوداوی‌ها با فشارهای محیط اطراف‌شان به‌خوبی کنار می‌آیند و سرعت را دوست دارند و اگر همه چیز به اندازه کافی سریع اتفاق نیفتد، خسته می‌شوند. 
• سوداوی‌ها سلطه‌جو، قاطع و صاحب‌نظرند و می‌توانند به راحتی برای خود و اطرافیان‌شان، تصمیم بگیرند. 
• از آن دست آدم‌هایی هستند که وقتی از خواب بیدار می‌شوند، به‌دنبال کنترل کردن دنیای اطراف‌شان‌اند و از آن‌جایی که روحیه قاطعی دارند، در مکالمات جایی برای مذاکره باقی نمی‌گذارند؛ در نتیجه هنگام صحبت با آن‌ها باید دقت لازم را داشته باشید. 
• سوداوی‌ها عاشق رویا هستند؛ هیچ‌وقت از ایده‌ها، برنامه‌ها و اهدافی که معمولاً عملی هم هستند، خسته نمی‌شوند و به‌همین خاطر هم، همواره فعالیت‌هایشان ماهیتی هدفمند دارد. 
• این دسته از افراد به‌خاطر فعال بودن بسیار زیادشان، چندان دوست‌دار خواب نیستند و نیازی به خوابیدن در خودشان احساس نمی‌کنند. 
• این افراد در ایجاد روابط عموماً مشکلاتی دارند و تلاش‌شان بر این است که تنها با چند دوست صمیمی، روزگار را سر کنند. 
• همدردی با احساسات دیگران برای سوداوی‌ها سخت است و دلسوزی نشان دادن‌شان عموماً اتفاقی نادر محسوب می‌شود. 

مزاج صفراوی

در فهرست عنوان‌‌شده مزاج شناسی، مزاج صفراوی به‌عنوان نادرترین مزاج در میان اشخاص شناخته می‌شود. صفراوی‌ها عموما برون‌گرا هستند، اعتماد به نفس قوی‌ای دارند، سخت‌کوش‌اند و به‌سبب داشتن اراده قوی، استقلال‌طلب‌اند. ارتباط آن‌ها با اشخاص دیگر عموماً بسیار مستقیم است و لحن قاطعانه‌ای هنگام صحبت دارند؛ لحنی که می‌تواند در برخی موارد بی‌ادبانه نیز باشد. این افراد برای تعدیل طبع خود بهتر است از رژیم غذایی افراد صفراوی استفاده کنند.

• صفراوی‌ها دوست دارند کار درست را انجام دهند و کیفیت‌محور هستند. آن‌ها تلاش می‌کنند تا ببینند که در هر موضوعی، چه چیزی درست و چه چیزی غلط است. 
• آن‌ها واکنش‌هایی محتاطانه و آزمایش‌شده دارند تا بتوانند در یک محیط نامطلوب، تنش به‌وجود آمده را از بین ببرند. 
• اگر ببینند که نمی‌توانند شرایط را براساس قوانین موجود درست کنند، به رفتارهای تهاجمی روی می‌آورند تا همه چیز را به حالت عادی بازگردانند. 
• این دسته از افراد جزئی‌گرا هستند، براساس یک برنامه پیش می‌روند و اعتقاد دارند که کلِ زندگی‌شان یک موضوع خصوصی است که با دیگران نباید در میان گذاشت. 
• آن‌ها منطقی‌اند و قدرت تحلیل بالایی دارند. 
• برای این‌که بتوانند رفتار درستی درباره یک موضوع یا شرایط داشته باشند، باید اطلاعات کسب کنند و زمانی را در تنهایی صرف کنند تا بدون اضطراب، به آن چیزی که می‌خواهند برسند. 
• صفراوی‌ها معمولاً انسان‌های مشکوکی هستند و باید مدتی با آن‌ها ارتباط داشته باشید تا بتوانند به شما اعتماد کنند. 
• بسیار وظیفه‌شناس‌اند و اگر کاری را به آن‌ها بسپارید، از انجام شدن‌اش مطمئن می‌شوید. 
• نظرات برای آن‌ها اهمیت زیادی دارد و ممکن است حتی از نظرات منفی‌ای که می‌شنوند، ناراحت شوند. 
• این دسته از افراد از ریسک کردن، تصمیم‌گیری اشتباه و نظرات منفی‌ای که دریافت می‌کنند، می‌ترسند. 
• عموماً به سختی نگرش‌ها و دیدگاه‌هایشان را کنار می‌گذارند. اگر می‌خواهید روی طرز فکرشان تأثیر بگذارید، باید به‌سراغ راه‌حل‌های غیرمستقیم بروید. 

نحوه تشخیص مزاج بر اساس زبان

از یک طرف پزشکان چینی در سالیان گذشته با بررسی «زبان بیماران» به‌خصوص الگوهای ظاهر شده روی آن، وضعیت اعضای داخلی بدن را تشخیص می‌دادند. از طرف دیگر حکمای طب سنتی ایران همواره به اهمیت خصوصیات زبان در تشخیص مزاج اعضای بدن از جمله شریان‌ها، وریدها و دستگاه گوارش تأکید می‌کردند. در حقیقت نشانه‌هایی روی زبان وجود دارد که حاکی از مزاج هر فرد هستند. این نشانه‌ها عبارت‌اند از:

1. نوک زبان نمایانگر تغییرات پاتولوژیک در قلب و ریه‌ها است.
2. طرفین زبان نشان‌دهنده وضعیت کبد و کیسه صفرا است.
3. وضعیت مرکز زبان به تغییرات طحال و معده اشاره دارد.
4. ویژگی‌های ریشه زبان با کلیه‌ها، روده‌ها و مثانه مرتبط است.

برای تشخیص مزاج هر فرد، ویژگی‌هایی از جمله رنگ، رطوبت، اندازه، پوشش و شکل زبان مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ اما دو ویژگی رنگ و پوشش از سایر ویژگی‌ها مهم‌تر هستند.

رنگ زبان اطلاعاتی ارزشمند درباره مزاج و سلامت بدن می‌دهد. تغییرات در رنگ و بافت زبان می‌تواند به ما در تشخیص مشکلات گوارشی و سوء مزاج کمک کند.

بررسی زوایای مختلف زبان از رنگ سفید، زرد، قرمز و سیاه آن گرفته تا بافت زبان اعم از شل، سفت، ترک‌دار، خشک یا مرطوب بودن آن برای تشخیص مزاج و بیماری‌های مزمن کافی است.

• زبانی که قرمز کم رنگ است و رطوبت دارد نشان دهنده تعادل در بدن است.
• زبان خیس و آبکی با رگه‌هایی از کف نشان‌دهنده طبع سرد فرد است.
• زبان خشک و زرد نشان‌دهنده افزایش حرارت در بدن به‌دلیل بیماری یا مسائل صفراوی است.
• رنگ سفید زبان، بلغم را نشان می‌دهد.
• زبان تیره ممکن است نشان دهنده وجود سودا در بدن باشد.

نحوه تشخیص مزاج بر اساس ویژگی های ظاهری

تشخیص مزاج از روی چهره از ساده‌ترین راه‌ها است. مثلا افراد با مزاج بلغمی معمولا پوستی روشن دارند. آن‌ها معمولا احساس بی‌مزگی در دهان خود می‌کنند و همیشه دست و پاهایشان سرد است. خواب آلودگی به وضوح از ظاهر آن‌ها پیدا است و فرایند هضم در آن‌ها به کندی صورت می‌گیرد.

برای این دسته از افراد، خروج بزاق در حین خواب معمولی است و دچار ترشحات بینی فراوان می‌شوند. آن ها معمولا با علائمی مانند ضعف مثانه، تنگی نفس، تپش قلب بالا، نقرس، کمردرد، درد زانو، اسپاسم عضلانی، ضعف بدنی و… درگیر هستند و ممکن است با مشکلاتی نظیر کمبود توجه و تمرکز یا فراموشی نیز روبه‌رو شوند.

افرادی که مزاج گرم و تر یا دموی دارند معمولا ظاهر بدنی درشتی دارند. پوست آن‌ها سرخ و سفید است و موهای پرپشتی دارند. این گروه از افراد راحت می‌خوابند و پوستشان هموار و مرطوب است.

افراد با مزاج صفراوی یا گرم و خشک معمولا بدنی لاغر دارند و پوستشان به رنگ زرد مایل است. آن‌ها حساسیت زیادی به گرما دارند و در فصل‌های گرم اغلب دچار مشکلات خشکی دهان و تشنگی زیاد می‌شوند. قد بلند، صورت کشیده و کمبود موی بدن از ویژگی‌های بارز آن‌ها است.

 افراد با مزاج سوداوی یا سرد و خشک، پوستی تیره دارند و ممکن است با مشکلات خشکی پوستی مواجه شوند. این گروه از افراد عموما ظاهر لاغر دارند. همچنین برخی از آن‌ها دچار لکه‌های پوستی تیره می‌شوند.

سخن پایانی

مزاج روشی است که ما به دنیا و موقعیت‌هایی که با آن مواجه می‌شویم، پاسخ می‌دهیم. تغییر در خلق‌وخوی ما که مفهومی ذاتی است و در طول زمان شکل می‌گیرد، می‌تواند احساسات و رفتارهای ما را در موقعیت‌های مختلف تحت‌تأثیر قرار دهد.

در نهایت و همان‌طور که عنوان کردیم، مزاج می‌تواند بر سلامت جسمی و روانی ما، به شکلی مستقیم و غیرمستقیم اثرگذار باشد و مطالعات و داشتن دانش دراین‌باره، رعایت رژیم غذایی مناسب و مشاوره با متخصصان، می‌تواند این امکان را در اختیار شما قرار دهد تا سبک زندگی بهتری براساس مزاج خود داشته باشید.

منابع:

Verywell Mind

Four Temperaments

نکته 1: این مقاله برای آگاهی شما عزیزان تهیه شده است و لیمومی در قبال آن هیچ مسئولیتی ندارد.

نکته 2: اگر در حال اجرای رژیم لیمومی هستید، باید طبق برنامه‌تان عمل کنید تا بهترین نتیجه را بگیرید. متخصصان لیمومی تمام موادغذایی لازم را در برنامه‌ غذایی‌تان لحاظ کرده‌اند.