کیسه صفرا چیست و چه نقشی در بدن دارد؟
کیسه صفرا اندامی کوچک و به‌شکل گلابی است که در زیر کبد قرار دارد و صفرا را ذخیره و آزاد میکند. صفرا مایعی است که در کبد تولید میشود و نقش آن، هضم چربی‌هایی است که هر فرد مصرف میکند. کیسه صفراوی بخشی از دستگاه گوارش و صفرا مخلوطی از کلسترول، بیلی‌روبین و نمک‌های صفراوی است.
علت بیماری‌های مربوط به صفرا چیست؟
تحقیقات پزشکی نشان می‌دهند که علت ایجاد سنگهای صفراوی به‌هم‌خوردن تعادل شیمیایی صفرا در داخل کیسه آن است. هنوز مشخص نیست که علت از بین‌رفتن این تعادل چیست، اما پای دلایلی به‌میان است:
کلسترول بیش از حد در صفرا
وجود کلسترول بیش از حد در صفرا می‌تواند منجر به ایجاد سنگهای کلسترولی زرد شود. اگر کبد شما کلسترول بیشتری نسبت به صفرا بسازد، این سنگهای سخت به‌وجود می‌آیند.
بیلی روبین بیش از حد در صفرا
بیلی‌روبین (Bilirubin) نوعی ماده شیمیایی است که در طی تجزیه طبیعی گلبول‌های قرمز تولید میشود. این ماده پس از ایجاد، از کبد عبور میکند و در نهایت از بدن دفع میشود.
برخی شرایط، مانند آسیب‌‌های کبدی و بعضی اختلالات خونی باعث میشوند که کبد بیش از حد بیلی‌روبین تولید کند. زمانی که کیسه صفراوی نتواند بیلی‌روبین اضافی را تجزیه کند، سنگهای کیسه صفرا تشکیل میشوند. این سنگهای سخت اغلب قهوه‌ای تیره یا سیاه هستند.
غلظت صفرا به‌دلیل پُربودن کیسه صفراوی
کیسه صفرا باید توانایی تخلیه صفرای خود را داشته باشد تا به‌درستی کار کند. اگر نتواند محتوای صفرا را به بیرون راهنمایی کند، صفرا غلیظ و سنگ تشکیل میشود.
بیماری‌های کیسه صفرا چه انواعی دارد؟
انواع بیماری صفرا عبارت‌اند از:
- کوله سیستیت ؛
- قانقاریای صفرا؛
- سنگ صفرا؛
- بیماری‌های مزمن؛
- کلانژیت اسکلروزان اولیه.
کوله سیستیت
این وضعیت یعنی کوله‌سیستیت (Cholecystitis) قرمزی و تورم (التهاب) کیسه صفرا است و زمانی اتفاق می‌افتد که شیره گوارشی یا همان صفرا در کیسه‌اش گیر میکند. اگر صفرا جریان پیدا نکند و در کیسه جمع شود، التهاب و به‌دنبال آن عفونت به‌وجود می‌آورد.
قانقاریای کیسه صفرا
اگر بیماری کوله‌سیستیت درمان نشود، امکان دارد که باعث مرگ بافت کیسه صفرا شود و قانقاریا به‌وجود بیاورد. این مشکل در افراد مسن و مبتلا به دیابت بیشتر رخ میدهد. قانقاریای صفرا می‌تواند کیسه را پاره کند یا باعث ترکیدن آن شود.
سنگ کیسه صفرا
سنگ کیسه صفرا زمانی تشکیل میشود که صفرای ذخیره‌شده در کیسه به موادی سنگ‌مانند تبدیل شود. پیش‌تر هم گفتیم که کلسترول بیش از حد، نمک‌های صفراوی یا بیلی روبین (رنگدانه صفرا) میتوانند باعث ایجاد سنگ در کیسه صفرا شوند.
بیماری‌های مزمن کیسه صفرا
بیماری مزمن کیسه صفرا هم وضعیتی است که در آن، حرکات طبیعی لازم برای تخلیه کیسه صفرا انجام نمی‌شود و همین موضوع علائم و عوارضی به‌وجود می‌آورد.
کلانژیت اسکلروزان اولیه
کلانژیت اسکلروزان اولیه (PSC) نوعی بیماری مزمن و پیشرونده در سیستم مجرای صفراوی است که در آن مجاری صفراوی داخل و خارج کبد ملتهب و زخمی میشوند و در نهایت به‌حالت باریک یا مسدود درمی‌آیند.
مشکلات دیگر
از وضعیت‌های دیگری که در پی مشکلات و دردکیسه صفرا پیش می‌آیند، باید به این موارد اشاره شود:
- تجمع بافت اضافی در کیسه صفرا؛
- شکل‌گیری تومورها در کیسه یا مجاری صفراوی.
چه افرادی بیشتر به درد کیسه صفرا (سنگ در کیسه صفرا) دچار میشوند؟
کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به سنگ کیسه در صفرا قرار دارند که دچار ویژگی‌ها یا وضعیت‌های زیر باشند:
- چاقی؛
- زن‌‌ها؛
- روزه‌گرفتن؛
- ابتلا به بیماری دیابت؛
- کاهش وزن در زمانی کوتاه؛
- قرارداشتن در سن بالای ۶۰؛
- وجود استروژن اضافی در بدن؛
- مصرف داروهای کاهش کلسترول خون.
سنگ صفرا چطور تشخیص داده میشود؟
در برخی موارد، سنگهای صفراوی بدون علامت و به‌طور تصادفی (در طی آزمایش برای تشخیص مشکلی دیگر) کشف میشوند. با‌این‌حال، هنگامی که درد ادامه پیدا میکند یا بارها و بارها اتفاق می‌افتد، پزشک متخصص از فرد می‌خواهد تاریخچه پزشکی کاملی از خودش بگوید و معاینه فیزیکی را در کنار روش‌های تشخیصی زیر استفاده میکند.
سونوگرافی
روش تشخیصی سونوگرافی نوعی تکنیک است که از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصویری از اندام‌های داخلی استفاده میکند. با بررسی تصاویر مشخص میشود که اوضاع در کیسه صفرا چگونه است.
کوله‌سیستوگرافی
در روش کوله‌سیستوگرافی اشعه ایکس داخل کیسه صفرا را نشان میدهد. در واقع، امکان بررسی و مشاهده وضعیت با وجود پیگیری مسیر جریان مایع حاجب از روده‌ها به داخل کیسه صفرا به‌وجود می‌آید. مایع حاجب ماده مخصوصی است که امکان دیدن روند عملکرد درونی اندام‌ها را در عکس‌برداری با اشعه ایکس مقدور میکند.
آزمایش‌های خون
از آزمایش‌های خون هم برای بررسی وضعیت سنگ در کیسه صفرا استفاده میشود. زمانی که علائم زیر رخ بدهند، آزمایش‌های خون کاربرد پیدا می‌کنند:
- عفونت؛
- انسداد؛
- زردی و/یا پانکراتیت.
سی‌تی‌اسکن
با سی‌تی‌اسکن از ترکیبی از اشعه ایکس و فناوری کامپیوتری برای تولید تصاویر افقی یا محوری از بدن استفاده میشود. این روش تصاویر دقیقی از هر قسمت از بدن، از جمله استخوان‌ها، ماهیچه‌ها، چربی ها و اندام‌ها را نشان میدهد. سی تی اسکن جزئیات بیشتری نسبت به اشعه ایکس در اختیار متخصصان می‌گذارد.
کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP)
در این روش، آندوسکوپ (لوله‌ای برای مشاهده) از راه معده وارد روده کوچک میشود. رنگ مخصوصی که در این روش تزریق میشود، مجاری دستگاه صفراوی را نشان میدهد و تشخیص وضعیت را ممکن میکند.
علائم کیسه صفرا چیست؟
سنگ صفرا می‌تواند منجر به درد در سمت راست بالایی یا مرکز شکم شود. ممکن است، گاهی پس از خوردن غذاهای پرچرب مانند غذاهای سرخ‌شده دردی را در این کیسه حس کنید.
اگر سنگ صفرا درمان یا شناسایی نشود، شاید علائمی به‌شکل زیر را تجربه کنید:
- تب؛
- لرز؛
- اسهال؛
- گیجی؛
- خارش پوست؛
- ضربان قلب سریع؛
- از دست‌دادن اشتها؛
- زردشدن پوست و سفیدی چشم (یرقان).
عوارض داشتن درد کیسه صفرا (سنگ کیسه صفرا) چیست؟
اگر سنگ در کیسه صفرا جریان صفرا را از طریق سیستم صفراوی مسدود کند، روی یک یا تمام اندام‌های آن سیستم تأثیر منفی می‌گذارد. صفرایی که به داخل مجاری صفراوی و اندام‌ها جریان پیدا نکند، باعث التهاب حاد و عفونت‌های باکتریایی میشود. در صورتی که چنین وضعیت جدی و شدید شود، حتی امکان خطر مرگ را هم به‌همراه می‌آورد.
عوارض داشتن سنگ کیسه صفرا عبارت‌اند از:
- هپاتیت (التهاب کبد)؛
- پانکراتیت (التهاب پانکراس)؛
- کلانژیت (التهاب مجرای صفراوی)؛
- زردی (صفرا در جریان خون شما)؛
- کوله سیستیت (التهاب کیسه صفرا)؛
- سپتیسمی (عفونت در جریان خون).
انواع روش درمان برای درد و سنگهای کیسه صفرا؟
در بیشتر مواقع، نیازی به درمان کیسه صفرا نیست، مگراینکه درد کیسه صفرا و ناراحتی ایجاد کند.گاهی‌اوقات، این سنگ‌ها بدون هیچ علامتی به‌طور خودبه‌خود دفع میشوند. اگر پای درد و ناراحتی به‌میان باشد، پزشکان جراحی را توصیه می‌کنند و در برخی موارد نادر هم از بعضی داروها استفاده میشود.
عمل جراحی
کوله‌سیستکتومی (cholecystectomy) نوعی جراحی برای برداشتن کیسه صفرا و یکی از رایج‌ترین اقداماتی است که برای رفع مشکل مذکور در بزرگسالان انجام میشود. کیسه صفرا اندامی ضروری نیست و بدون آن هم امکان داشتن زندگی سالم وجود دارد. دو نوع کوله‌سیستکتومی وجود دارد:
- کوله سیستکتومی لاپاراسکوپیک؛ نوعی جراحی رایج است که نیاز به بیهوشی عمومی دارد. جراح معمولاً سه یا چهار برش در شکم ایجاد میکند. سپس دستگاهی کوچک و روشن را در یکی از برش‌ها قرار میدهد، سنگ را بررسی و کیسه صفرا را با دقت خارج میکند.
- کوله سیستکتومی باز؛ این جراحی معمولاً زمانی انجام میشود که کیسه صفرا ملتهب، عفونی یا زخمی شده باشد.
درمان های غیر جراحی
در برخی مواقع از روش‌های غیرجراحی برای درمان سنگ در کیسه صفرا استفاده میشود. این روش‌ها معمولاً زمانی انجام میشوند که بیمار در شرایط ایدئالی برای جراحی نیست؛ برای مثال دچار کهولت سن است.
درمان‌های دارویی
معمولاً در این روش از داروهای زیر برای شکستن سنگهای صفراوی استفاده میشود. این داروها حاوی اسیدهای صفرا هستند و میتوانند سنگهای کلسترولی را از بین ببرند. البته شاید درمان با آن‌ها طولانی شود:
- اورسودیول (ursodiol)
- چنودیول (chenodiol)
سنگ‌شکنی موج
سنگ‌شکنی با دستگاهی ویژه انجام میشود. لیتوتریپتر (lithotripter ) دستگاهی است که امواج ضربه‌ای تولید میکند. این امواج میتوانند سنگهای صفراوی را به قطعات کوچکتر بشکنند.
تخلیه از راه پوست کیسه صفرا
در این روش با قراردادن سوزنی استریل در کیسه صفرا آسپیراسیون یا بیرون‌کشیدن صفرا انجام میشود. لوله‌ای برای کمک به زهکشی هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مواد غذایی مناسب سنگ تشکیل‌شده در کیسه صفرا چیست؟
برای کمک به بهبود وضعیت خود و کاهش خطر ابتلا به سنگهای کیسه صفرا، نکات زیر را در مصرف مواد غذایی زیر به‌خاطر بسپارید و یادتان باشد که آب کافی بنوشید تا بدنتان هیدراته بماند:
مصرف چربی‌های سالم
سعی کنید که در رژیم غذایی‌تان از چربی‌های سالم استفاده کنید. این‌ها به انقباض و تخلیه منظم کیسه صفرا کمک می‌کنند:
- روغن ماهی؛
- روغن زیتون.
مصرف فیبر کافی
به مصرف مقدار کافی از فیبر در طول روز دقت کنید:
- زنان به‌حدود ۲۵ گرم در روز نیاز دارند.
- مردان به حدود ۳۸ گرم در روز نیاز دارند.
درمان کیسه صفرا در طب سنتی
طب سنتی هم مانند بیشتر زمینه‌های دیگر، راه‌کارهایی برای درمان مشکلات صفرا دارد. از توصیه‌های طب سنتی باید به مصرف موارد زیر اشاره کنیم؛
- نعناع؛
- آب لیمو؛
- کنگر فرنگی؛
- سرکه سیب؛
- جوشانده قاصدک.
چند پیشنهاد برای پیشگیری از بیماری‌های مربوط به کیسه صفرا
برای پیشگیری از تشکیل سنگ و تجربه درد کیسه صفرا بهتر است که نکات زیر را در نظر بگیرید:
- مصرف اندک موادی مانند سوسیس و کالباس، کیک و کلوچه‌ها، پنیرهای چرب و خامه.
- متعادل نگه‌داشتن وزن چون افراد چاق بیشتر در معرض تشکیل سنگ در صفرا هستند.
- به‌آرامی وزن کم کنید. اگر نیاز به کاهش وزن دارید، آهسته پیش بروید. کاهش وزن سریع می تواند خطر ابتلا به سنگهای کیسه صفرا را افزایش دهد.
نوبت شماست!
با رعایت انواع رژیم غذایی مناسب می‌توانید از بیماری‌های مربوط به صفرا دور بمانید. یادتان باشد که به‌هم‌خوردن تعادل این بخش از سیستم گوارش می‌تواند نتایج بسیار نامطلوب و گاهی خطرناکی داشته باشد. تجربه درگیرشدن با مشکلات صفراوی را داشته‌اید؟ برای رفع و درمان چه کرده‌اید؟
هشدار! این مطلب صرفا جنبه آموزشی دارد و لیمومی هیچگونه مسئولیتی در قبال آن نمی‌پذیرد. برای استفاده و اجرای آن، لازم است با پزشک یا متخصص مربوطه مشورت کنید.
منابع:
2 نظر
سلام وخسته نباشید مطالب شما بسیار آموزنده وعالی بود ممنون.
سلام وقت بخیر. خوشحالیم از اینکه همراه لیمومی هستید.