دیابت بارداری چیست؟
دیابت بارداری (GDM) وضعیتی است که در آن هورمون ساخته شده توسط جفت، مانع استفاده مؤثر بدن از انسولین می‌شود و به جای اینکه گلوکز توسط سلول‌ها جذب شود، در خون جمع می‌شود.
برخلاف دیابت نوع ۱، دیابت بارداری ناشی از کمبود انسولین نیست. این بیماری توسط هورمون‌های دیگری بروز می‌کند که در دوران بارداری فعال هستند و می‌توانند اثربخشی انسولین را کاهش دهند. علائم دیابت بارداری پس از زایمان ناپدید می‌شوند.
دیابت بارداری چه کسانی را تهدید می‌کند؟
دیابت بارداری ممکن است در هر فردی ایجاد شود. اما افراد بالای ۲۵ سال که از نژادهای آسیای جنوبی و شرقی، اسپانیایی تبار، بومی آمریکا یا جزیره اقیانوس آرام هستند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند. طبق گفته mayoclinic عوامل دیگری که ممکن است احتمال ابتلا به GD را افزایش دهند، عبارتند از:
- بیماری قلبی
- فشار خون بالا
- عدم تحرک
- چاقی
- سابقه شخصی یا خانوادگی GD
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- تولد قبلی نوزادی با وزن تقریبی 4.08 کیلوگرم یا بیشتر
- پیش دیابت (سابقه قند خون بالاتر از حد طبیعی)
عوامل ناشناخته دیابت بارداری چیست؟
اگرچه علت GDM مشخص نیست، اما تئوری‌هایی در مقاله ucsfhealth در مورد اینکه چرا این بیماری رخ می‌دهد وجود دارد. جفت مواد مغذی، آب جنین و هورمون‌های مختلفی که برای حفظ بارداری لازم است را تولید می‌کند. برخی از این هورمون‌ها مانند استروژن، کورتیزول و لاکتوژن جفت انسانی می‌توانند اثر مسدودکننده روی انسولین داشته باشند.
این اثر «ضد انسولین» نامیده می‌شود و معمولاً در ۲۰ تا ۲۴ هفته پس از بارداری شروع می‌شود. با رشد جفت، تعداد بیشتری از این هورمون‌ها تولید شده و خطر مقاومت به انسولین بیشتر می‌شود.
معمولاً پانکراس قادر به ساخت انسولین اضافی برای غلبه بر مقاومت به انسولین است. اما زمانی که تولید انسولین برای غلبه بر اثر هورمون‌های جفت کافی نباشد، دیابت بارداری ایجاد می‌شود.
علائم دیابت بارداری را بشناسید
علی‌رغم اینکه دیابت بارداری معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند، اما برخی افراد دچار مشکلات زیر می‌شوند:
- تکرر ادرار
- حالت تهوع
- تشنگی
- خستگی
تشخیص دیابت بارداری
با وجود اینکه علائم دیابت بارداری به شما هشدار می‌دهند، اما پزشک هم قند خون شما را در دوران بارداری آزمایش می‌کند. این آزمایش به‌صورت زیر است:
آزمایش چالش گلوکز:
شما یک مایع شیرین می‌نوشید و بعد از حدود یک ساعت آزمایش خون برای بررسی سطح قند خونتان انجام می‌شود. اگر قند خون شما از حد مجاز بالا باشد، پزشک آزمایش تحمل گلوکز را انجام می‌دهد.
آزمایش تحمل گلوکز:
این آزمایش در صورتی انجام می‌شود که نتایج تست شما غیرعادی است. پزشک قند خون شما را در حالت ناشتا و در فواصل یک، دو و سه ساعته پس از نوشیدن مایع شیرین بررسی می‌کند. تست تحمل می‌تواند تشخیص دیابت بارداری را تأیید کند.
اگر دیابت بارداری در شما تشخیص داده شود، ممکن است پزشک شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد. در این قرار ملاقات، در مورد رژیم غذایی فعلی خود صحبت خواهید کرد و مشخص می‌شود که چه تغییراتی باید در سبک زندگی‌تان به وجود آورید.
سپس متخصص زنان و زایمان با شما درمورد برنامه مدیریت دیابت بارداری صحبت می‌کند. افراد مبتلا به دیابت معمولاً برای بررسی رشد جنین (از طریق سونوگرافی)، نظارت بر افزایش وزن و میزان قند خود باید آزمایشات بیشتری را تا قبل از تولد نوزاد انجام دهند.
راه‌های جلوگیری از بالا رفتن قند در بارداری
بعد از اینکه از طریق علائم دیابت بارداری متوجه بیماری خود شدید، پزشک بر اساس موارد زیر بهترین راه درمانی را به شما پیشنهاد می‌دهد:
- سن، سلامت کلی و سابقه پزشکی شما
- وسعت بیماری
- تحمل شما برای داروها، رویه‌ها یا درمان‌های خاص
- نظر یا ترجیح شما
راه‌های درمانی دیابت بارداری بر «حفظ سطح گلوکز خون در محدوده طبیعی» تمرکز دارند و شامل موارد زیر می‌شوند:
- رعایت رژیم غذایی خاص
- ورزش
- پایش روزانه قند خون
- تزریق انسولین
آیا ورزش می‌تواند به مدیریت دیابت بارداری کمک کند؟
ورزش باعث می‌شود سلول‌های ماهیچه‌ای، مصرف گلوکز را افزایش دهند و سطح گلوکز خون کاهش یابد. همچنین سلول‌های ماهیچه‌ای را نسبت به انسولین حساس‌تر می‌کند، به این معنی که بعد از ورزش به مصرف گلوکز ادامه می‌دهند. از طریق این دو مکانیسم، ورزش می‌تواند به شما در مدیریت سطح گلوکز و افزایش متابولیسم بدن کمک کند.
اگر ورزش به مدیریت سطح گلوکز خون کمک کند، منطقی است که بتواند در پیشگیری از دیابت بارداری نیز موثر باشد. چندین پژوهش این ادعا را تائید کرده‌اند که ورزش به کنترل دیابت بارداری کمک می‌کند.
در یکی از این پژوهش‌ها زنان مبتلا به دیابت بارداری، سه بار در هفته تحت نظر متخصص تغذیه، متخصص طب ورزشی و محقق، فعالیت‌های مقاومتی متوسط را انجام دادند. این زنان با توجه به چندین معیار، دیابت بارداری خود را بهبود بخشیدند:
- کاهش سطح گلوکز خون ناشتا
- کاهش سطح گلوکز خون پس از غذا
- میزان کمتر مصرف انسولین
- کاهش فشارخون
- کاهش وزن در دوران بارداری
چه تمریناتی برای کنترل دیابت بارداری مفید هستند؟
قرار دادن فعالیت بدنی در برنامه روزانه می‌تواند به شما در مدیریت دیابت بارداری کمک کند. آوریل سمون، متخصص تغذیه بهداشت عمومی در وزارت بهداشت ایالت نیویورک، می‌گوید: ((فعالیت بدنی متوسط برای زنان باردار، به‌ویژه برای زنانی که دیابت بارداری دارند، مهم است. ورزش متوسط می‌تواند به عملکرد بهتر انسولین در بدن کمک کند و سطح گلوکز خون را بهبود بخشد.))
سمون اضافه کرد: هر فعالیتی کمک‌کننده خواهد بود، اما تمرینات مقاومتی گزینه خوبی برای مبتلایان به دیابت بارداری و به‌طورکلی برای زنان باردار است.
او توضیح داد که در سه‌ماهه دوم و سوم بارداری، بدن افراد به دلیل رشد جنین در مرکز ثقل خود به سمت جلو حرکت می‌کند که می‌تواند فعالیت هوازی را چالش‌برانگیز کند.
در این دوان، تمرین مقاومتی زمانی پایدار است که امکان آسان‌سازی داشته باشد. جالب است بدانید که حتی افراد روی تخت نیز می‌توانند فعالیت‌های مقاومتی انجام دهند.
برنامه ورزشی شما باید گروه‌های عضلانی اصلی را هدف قرار دهد، اگرچه می‌توانید تمرین را در چند روز پخش‌کنید. به‌عنوان‌مثال، ممکن است یک روز بالاتنه و روز دیگر پایین‌تنه را هدف قرار دهید. در اینجا چند تمرین مقاومتی پیشنهادی برای انجام در دوران بارداری آورده شده است:
- سینه و شانه‌ها: پرس سینه و بالا بردن جانبی دست‌ها
- بازوها: ردیف دمبل و ضربه پشت سر بازو
- پا‌ها: اسکات با دمبل، ضربه پشت کابلی و بلند کردن ساق پا در حالت ایستاده
هنگام ورزش، از حرکاتی که در ناحیه باسن یا کمر خم می‌شوند و همچنین بلند کردن وزنه بالای سر خودداری کنید، زیرا این حرکات می‌تواند فشار زیادی را به کمر وارد کند.
مثل همیشه به بدن خود گوش دهید و در صورت نیاز استراحت کنید. اگر به راهنمایی بیشتری نیاز دارید، با یک مربی متخصص در بارداری مشورت کنید.
برای درمان دیابت بارداری چه بخوریم؟
اگر دیابت بارداری دارید، باید از خوردن غذاها یا نوشیدنی‌های حاوی قند پرهیز و به رژیم غذایی خود دقت کنید. زیرا قند خون شما بیش از حد مجاز بالا رفته است. همچنین کاهش میزان نمک (سدیم) در رژیم غذایی، برای کنترل فشار خون لازم است. بهترین غذاهایی که می‌توانید مصرف کنید عبارت‌اند از:
1. سبزیجات غیر نشاسته‌ای
این سبزیجات دارای کربوهیدرات کم هستند و ویتامین، مواد معدنی و فیبر زیادی دارند. بنابراین می‌توانید هر چقدر که می‌خواهید از آن‌ها بخورید. سبزیجات غیر نشاسته‌ای عبارت‌اند از:
- مارچوبه
- کلم بروکلی
- گل کلم
- کرفس
- خیار
- بادمجان
- کلم
- هویج
- لوبیا سبز
- فلفل سبز
- پیاز
- نخود فرنگی
- اسفناج
- قارچ
- بامیه
- کدو سبز
2. پروتئین بدون چربی
مصرف پروتئین نه تنها به شما کمک می‌کند احساس سیری کنید، بلکه برای رشد کودک مهم است. منابع پروتئین بدون چربی عبارت‌اند از:
- لوبیا
- گوشت گاو با چربی پایین
- مرغ یا بوقلمون بدون پوست
- تخم مرغ
- ماهی‌هایی مانند سالمون
- عدس
- لبنیات کم چرب مانند پنیر، ماست کم چرب یا یونانی، شیر کم چرب یا جایگزین‌های شیر (بادام، سویا و …)
3. غلات کامل
غلات کامل قند خون را کمتر از غلات تصفیه شده افزایش می‌دهند. اگر علائم دیابت بارداری دارید، توصیه می‌کنیم از موادغذایی زیر استفاده کنید:
- برنج قهوه‌ای
- بلغور جو دوسر
- ذرت بو داده
- غلات کامل
- نان و پاستا سبوس دار
برای اینکه بفهمید آیا یک غذای بسته‌بندی شده غلات کامل است یا نه، به ترکیبات نوشته شده روی بسته نگاه کنید. در مواد غذایی با غلات کامل، ترکیباتی مانند آرد گندم کامل، گندم سیاه کامل، جو سبوس دار و … به‌عنوان اولین ماده یا دومین ماده بعد از آب نام برده می‌شوند.
4. چربی‌های سالم
چربی‌های سالم شما را سیر نگه می‌دارند. اگر شاهد علائم دیابت بارداری هستید، حتماً از چربی‌های زیر در رژیم غذایی خود استفاده کنید:
- روغن زیتون
- دانه‌ها
- آجیل‌ها
- کره آجیل
- آووکادو
5. غذاهای کامل
غذاهای فرآوری شده معمولاً دارای قند، نمک و چربی هستند و اغلب مواد مغذی موردنیاز بدن شما مانند فیبر را از بین می‌برند. بهتر است غذاهایی را انتخاب کنید که به کم‌ترین میزان فرآوری شده باشند. مانند آرد گندم کامل و محصولات کنسرو شده / منجمد، یا غذاهایی که اصلاً فرآوری نشدند. در ادامه نمونه‌هایی از غذاهای کامل را به شما معرفی می‌کنیم:
- تخم مرغ
- آجیل
- لوبیا
- ماهی
- میوه‌ها و سبزیجات تازه
6. غذاهای نشاسته‌ای
نشاسته نوعی کربوهیدرات به همراه فیبر و شکر است. شما در رژیم غذایی خود به خوراکی‌هایی مانند سبزیجات نشاسته‌ای و نان غلات کامل نیاز دارید. زیرا به شما انرژی می‌دهند و حاوی مواد مغذی مانند فیبر، کلسیم، آهن و ویتامین‌های گروه B هستند. البته باید غذاهای نشاسته‌ای را در حد اعتدال مصرف کنید؛ زیرا آن‌ها بیشتر از سایر غذاها بر قند خون تأثیر می‌گذارند.
7. میوه
میوه‌ها را می‌توان در حد اعتدال و به عنوان میان‌وعده کم کالری مصرف کرد. چراکه فروکتوز دارند، نه گلوکز. فروکتوز قند خون را مانند گلوکز افزایش نمی‌دهد؛ زیرا به‌طور متفاوتی متابولیزه می‌شود. متخصصان معتقدند اگر در یک زمان بیش از حد میوه بخورید، گلوکز خونتان افزایش می‌یابد. خوردن میوه‌ها همراه با پروتئین و فیبر یک ترفند آسان برای کمک به نگه داشتن گلوکز در سطح پایین است.
برای بهبود علائم دیابت بارداری یکی از میوه‌های رژیمی زیر را انتخاب کنید:
- موز
- انگور
- انواع توت‌ها
- سیب
- پرتقال
- آلبالو
ضمناً برای برطرف شدن علائم دیابت بارداری، بهتر است به جای آب میوه، خود میوه را مصرف کنید. میوه‌ها کالری و کربوهیدرات کم‌تری نسبت به آب میوه‌ها دارند. همچنین حاوی فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی بیشتری هستند. معمولاً در آب میوه‌ها «فیبر» حذف می‌شود. فیبر برای خانم‌های باردار به‌ویژه کسانی که یبوست دارند عالی است.
8. مصرف میان وعده
بسیاری از زنان باردار بیش از نیاز خود غذا می‌خورند و این باعث می‌شود بیشتر از حد طبیعی وزن اضافه کنند. یکی از راه‌های کمک به مبارزه با اضافه وزن «خوردن وعده‌های کوچک در طول روز» است. یعنی علاوه بر صبحانه، نهار و شام، باید دو تا چهار میان وعده بخورید به‌عنوان‌مثال:
- یک سیب بخورید.
- برای خودتان اسموتی درست کنید.
- سعی کنید یک فنجان ماست ساده کم چرب را با اسفناج مخلوط کنید و بخورید.
غذاهایی که باید از آن‌ها اجتناب کنید
همه غذاها را می‌توان در حد اعتدال مصرف کرد اما بهتر است از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های پرقند مانند کلوچه‌ها، آب نبات‌ها و نوشابه‌ها خودداری کنید. غذاهایی که سرشار از کربوهیدرات‌های ساده هستند، مانند غلات صبحانه، برنج سفید، آرد سفید و غذاهای فرآوری شده یا تنقلات نیز عامل اصلی افزایش سریع سطح قند خون در دوران بارداری محسوب می‌شوند.
گاهی اوقات ممکن است دلتان یک غذای شیرین یا فرآوری شده بخواهد. اگر این اتفاق افتاد، خودتان را اذیت نکنید و مقدار کمی از آن بخورید. به‌عنوان‌مثال اگر میل به نوشابه دارید، فقط یک جرعه نوشابه بخورید و با این فکر که نمی‌توانید آن را داشته باشید، خودتان را شکنجه نکنید. این کار هوس را شدیدتر می‌کند و ممکن است بیشتر از آنچه می‌خواستید، نوشابه بخورید!
شیرینی‌ها
واضح است که شیرینی در رژیم غذایی دیابتی‌ها جایی ندارد! باید تا جایی که می‌توانید از آب نبات، بستنی، کیک، دونات و سایر غذاهای مشابه دوری کنید. در صورتی که مقداری کربوهیدرات اضافی مصرف کردید، پیاده روی کنید تا بدن از گلوکزی که دریافت کرده به‌طور مؤثرتری استفاده کند.
نوشیدنی‌های شیرین
healthcentral می‌گوید که هنگام ابتلا به دیابت بارداری مصرف نوشیدنی‌هایی که با شکر شیرین شدند مانند نوشابه یا آبمیوه با شکر، مضر هستند. زیرا قند خون شما را بلافاصله پس از مصرف افزایش می‌دهند. آن‌ها تقریباً هیچ ارزش غذایی ندارند و بهتر است آب یا چای را به جای آن‌ها مصرف کنید.
عوارض دیابت بارداری که تابه‌حال نمی‌دانستید
اگر دیابت بارداری مدیریت نشود، منجر به افزایش خطرناک سطح قند خون می‌شود. عوارضی که ممکن است کودک شما را تحت تأثیر قرار دهد، عبارتند از:
- زایمان زودرس (نارس): قند خون بالا ممکن است خطر زایمان زودرس و قبل از موعد مقرر را افزایش دهد. حتی گاهی اوقات ممکن است به دلیل بزرگ بودن نوزاد، زایمان زودرس توصیه شود.
- وزن بیش از حد جنین هنگام تولد: اگر سطح قند خون بالاتر از حد استاندارد باشد، باعث بزرگ شدن بیش از حد کودک می‌شود. احتمال سزارین در نوزادان بسیار بزرگ (معمولاً بالای ۴ کیلو) بیشتر است.
- مشکلات تنفسی: گاهی نوزادانی که زودتر از تایم طبیعی به دنیا می‌آیند، دچار «سندرم دیسترس تنفسی» می‌شوند. این وضعیت تنفس را دشوار می‌کند.
- قند خون پایین (هیپوگلیسمی): گاهی اوقات نوزادان پس از تولد، قند خون پایین یا هیپوگلیسمی دارند. حالت‌های شدید هیپوگلیسمی می‌تواند باعث تشنج در نوزاد می‌شود.
- چاقی و دیابت نوع ۲ در مراحل بعدی زندگی: در آینده این نوزادان خطر ابتلا به چاقی و دیابت نوع ۲ بیشتر است.
- مرده زایی: در بعضی شرایط اگر دیابت بارداری درمان نشود منجر به مرگ نوزاد می‌شود.
خطرات دیابت بارداری برای مادر
- فشار خون بالا و پره اکلامپسی: دیابت بارداری خطر ابتلا به فشار خون بالا و پره اکلامپسی را افزایش می‌دهد. پره اکلامپسی یک عارضه جدی بارداری است که باعث فشار خون بالا و سایر علائمی که می‌تواند هم زندگی شما و هم زندگی کودک شما را تهدید کند، می‌شود.
- انجام زایمان با جراحی (سزارین): در صورت ابتلا به دیابت بارداری احتمال سزارین بیشتر است.
- ابتلا به دیابت در آینده: اگر دیابت بارداری دارید احتمال اینکه در بارداری آینده دوباره به آن مبتلا شوید بیشتر است؛ همچنین با افزایش سن، خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ در شما افزایش می‌یابد.
کلام آخر
در این مقاله به طور کامل توضیح دادیم که دیابت بارداری چیست. این بیماری مشکل حادی نیست. اگر دیابت بارداری دارید، می‌توانید یک بارداری سالم و یک نوزاد سالم داشته باشید اما به شرطی که از علائم دیابت بارداری آگاه باشید و آن را مدیریت کنید. با افزایش آگاهی، مشورت با متخصص، انجام آزمایشات لازم و رعایت نکات گفته شده، می‌توانید سطح قند خون خود را در حد اعتدال نگه دارید.
نکته 1: این مقاله برای آگاهی شما عزیزان تهیه شده است و لیمومی در قبال آن هیچ مسئولیتی ندارد.
نکته 2: اگر در حال اجرای رژیم لیمومی هستید، باید طبق برنامه‌تان عمل کنید تا بهترین نتیجه را بگیرید. متخصصان لیمومی تمام موادغذایی لازم را در برنامه غذایی‌تان لحاظ کرده‌اند.
منابع:
بدون نظر! اولین نفر باشید